Er is een overdaad aan prijzen, lintjes en awards voor duurzame projecten met een hoog ‘ons kent ons’ gehalte. De echte doorbraken blijven uit, stelt hoogleraar Jan Rotmans.
De verduurzaming van de samenleving is per definitie een traag en vrijwel autonoom proces. Het verloopt met horten en stoten. Waren er twintig jaar geleden slechts een paar duizend mensen bezig met dit thema, en tien jaar geleden nog maar tienduizenden, inmiddels zijn er honderdduizenden mensen die zich inzetten voor duurzaamheid, van duurzame energie tot kleding, van mobiliteit tot voedsel en van bouwen tot ontwerpen.
Eerst begonnen de koplopers, toen haakten de kop van het peloton aan en nu rijdt een fors deel van het peloton mee. Actief en passief zijn een paar miljoen mensen in Nederland met duurzaamheid bezig, in hun eigen omgeving.
Onmiskenbaar wordt duurzaamheid volks, een zorg van ‘de gewone man’. Met als gevolg dat de weerstand ook toeneemt. Niet iedereen heeft belang bij de verduurzaming van de economie en samenleving. Sterker nog: er is nog veel onduurzaam terrein te verdedigen en dat gebeurt dan ook met hand en tand.
In deze kantelfase van de transitie vertoont het bestaande machtsbolwerk steeds meer scheurtjes en ontstaat een nieuwe macht, van onderop. Kenmerkend is de paniek in de energiewereld: de grote energiebedrijven verenigen zich en smeken Brussel om te stoppen met het subsidiëren van duurzame energie. Zo zei de topman van energieproducent GDF-Suez zelfs dat de opmars van windmolens en zonnepanelen moet worden gestopt, omdat grote energiebedrijven eraan onderdoor gaan. De werkelijkheid moet zich blijkbaar aanpassen aan de energiebedrijven, in plaats van andersom.
Deze overgangsfase is een instabiele, chaotische periode, waarin grote doorbraken mogelijk zijn. De strategie in de duurzaamheidswereld zou dan ook gericht moeten zijn op versnellen, opschalen en het creëren van doorbraken. Hoe maken we duurzaamheid zo snel mogelijk ‘volks’? Ik zie vijf prioriteiten.
Prioriteit 1: Stop met het cultiveren van de duurzame elite. De naar binnen gekeerde, malle Duurzame Top 100, de overdaad aan prijzen, awards, oorkondes en lintjes met een hoog ‘ons kent ons’ gehalte in de jury’s – het zijn rituelen van een elite die zich afsluit van de gewone wereld. Fantastisch hoor, zo’n elektrische Tesla S auto, maar hij is niet te betalen voor gewone mensen.
Prioriteit 2: Nieuw elan. Ontwikkel en vertel een groot verhaal: Waar verdienen wij duurzaam ons geld mee over 15 jaar? Wat zijn de lange zichtlijnen naar die duurzame stip op de horizon? De nieuwe economie is schoon, circulair en biobased. Nederland onderinvesteert hierin, bleek onlangs uit het rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving. Terwijl geen land zo geschikt is voor die nieuwe, schone economie als Nederland.
Prioriteit 3: Maak het grote verhaal klein en menselijk zodat iedereen het kan doorvertalen naar zijn eigen leven. Dan gaat duurzaamheid over hoe mensen wonen, zich verplaatsen en wat ze eten. Dat verhaal moet uitdagend en positief zijn. Zodat vele duizenden kleine, mooie verhalen optellen tot een groot verhaal.
Prioriteit 4: Zoek aansluiting bij andere werelden. Koppel duurzaamheid vooral aan innovatie. Veel vernieuwing vindt juist buiten de duurzaamheidswereld plaats. Tal van jonge sociale ondernemers, ontwerpers, architecten, veelal zzp’ers, zijn met vernieuwing bezig, waarbij duurzaamheid geen doel maar logisch uitgangspunt is. Kruisbestuivingen met deze werelden zijn waardevol.
Prioriteit 5: Durf het oude los te laten. De duurzaamheidswereld steunt nog deels op de oude milieuwereld en wat lang een voordeel was wordt steeds meer een nadeel.
Het afscheid nemen van de oude milieu-instituties hoort bij een kantelperiode; hoe pijnlijk ook, maar daar komt veel moois voor in de plaats, zoals nieuwe netwerken, coöperaties en gemeenschappen
.